Right to Information act 2005

Right to Information act 2005 ( English ) click here

Right to Information act 2005 ( Telugu ) click here

Right to Information act 2005 (amended version 2021) click here

సమాచార హక్కు

 భారత ప్రభుత్వం 2005లో సమాచార హక్కు చట్టాన్ని రూపొందించింది. ఈ చట్టం ద్వారా భారతదేశ పౌరులు ప్రభుత్వ కార్యాలయాల నుండి సమాచారాన్ని పొందే హక్కును కలిగి ఉంటారు. ప్రభుత్వ కార్యకలాపాలలో పారదర్శకత, జవాబుదారీతనం పెంచడమే ఈ చట్టం ముఖ్య ఉద్దేశ్యం.

ఈ చట్టం కింద, పౌరులు ఈ క్రింది సమాచారాన్ని అడగవచ్చు:

• రికార్డులు, పత్రాలు, మెమోలు, ఇ-మెయిల్స్
• అభిప్రాయాలు, సలహాలు, పత్రికా ప్రకటనలు, సర్క్యులర్లు, ఉత్తర్వులు
• లాగ్ బుక్స్, కాంట్రాక్టులు, నివేదికలు, పేపర్లు, నమూనాలు, మోడల్స్
• ఎలక్ట్రానిక్ రూపంలో నిల్వ చేయబడిన సమాచారం
• ప్రభుత్వ యంత్రాంగం పొందగలిగే ఏ ప్రైవేట్ సంస్థకు సంబంధించిన సమాచారం

సమాచార హక్కులో భాగంగా పౌరులకు గల హక్కులు:

• ప్రభుత్వ యంత్రాంగం వద్ద ఉన్న లేదా నిర్వహణలో ఉన్న సమాచారాన్ని పొందడం.
• పనులను, పత్రాలను, రికార్డులను తనిఖీ చేయడం.
• రికార్డులలోని సమాచారాన్ని నోట్ చేసుకోవడం.
• డాక్యుమెంట్లు లేదా రికార్డుల నకళ్ళు, ధృవీకరించిన నకళ్ళను తీసుకోవడం.
• పదార్థాల ధృవీకరించిన నకళ్ళు, నమూనాలను తీసుకోవడం.
• కంప్యూటర్ డిస్క్‌లు, ఫ్లాపీలు, టేపులు, వీడియో క్యాసెట్‌లు లేదా మరే ఇతర ఎలక్ట్రానిక్ రూపంలో ఉన్న సమాచారాన్ని పొందడం, వాటిని ప్రింట్ రూపంలో లేదా కంప్యూటర్ డిస్క్‌లలోకి మార్చి పొందడం.

తెలంగాణలో సమాచార కమిషన్:తెలంగాణ రాష్ట్ర సమాచార కమిషన్ 2017 సెప్టెంబర్ 25న తన కార్యకలాపాలను ప్రారంభించింది. ఈ కమిషన్‌లో రాష్ట్ర ప్రధాన సమాచార కమిషనర్, 5 మంది రాష్ట్ర సమాచార కమిషనర్లు గవర్నర్ ద్వారా నియమించబడతారు. ముఖ్యమంత్రి చైర్‌పర్సన్‌గా, రాష్ట్ర క్యాబినెట్ మంత్రి, ప్రతిపక్ష నేత సభ్యులుగా ఉన్న ఒక కమిటీ సిఫార్సుపై కమిషనర్ల ఎంపిక జరుగుతుంది.

దరఖాస్తు విధానం (తెలంగాణ):

సమాచార హక్కు చట్టం కింద దరఖాస్తు చేసుకోవడానికి రెండు ప్రధాన మార్గాలు ఉన్నాయి:

1. ఆన్‌లైన్ ద్వారా:

• RTI పోర్టల్: మీరు rtionline.gov.in వెబ్‌సైట్‌ను సందర్శించవచ్చు
• "దరఖాస్తు సమర్పించండి" (Submit Request) పై క్లిక్ చేయండి.
• మీ పేరు, చిరునామా, ఫోన్ నంబర్, ఇమెయిల్ చిరునామా వంటి వ్యక్తిగత వివరాలను నమోదు చేయండి.
• మీరు కోరుకునే సమాచారం యొక్క వివరణను స్పష్టంగా అందించండి.
• సమాచారం ఏ విభాగానికి సంబంధించినదో గుర్తించి, సంబంధిత అధికార యంత్రాంగాన్ని ఎంచుకోండి.
• దరఖాస్తు రుసుము చెల్లించండి (సాధారణంగా రూ. 10).
• మీ దరఖాస్తును సమర్పించండి.

2. ఆఫ్‌లైన్ ద్వారా:

• దరఖాస్తు రాయడం: సంబంధిత అధికార యంత్రాంగానికి ఉద్దేశించిన సమాచార హక్కు చట్టం కింద ఒక దరఖాస్తును చేతితో రాయండి లేదా టైప్ చేయండి. "సమాచార హక్కు చట్టం 2005 కింద దరఖాస్తు" అని స్పష్టంగా పేర్కొనండి.
• వివరాలు: మీ పేరు, చిరునామా, ఫోన్ నంబర్, ఇమెయిల్ చిరునామా వంటి వ్యక్తిగత వివరాలను దరఖాస్తులో నమోదు చేయండి.
• సమాచారం వివరణ: మీరు కోరుకునే సమాచారం యొక్క వివరణను స్పష్టంగా, సంక్షిప్తంగా మరియు సూటిగా (Who, What, Where, When, Why వంటి ప్రశ్నలు కాకుండా) అందించండి.
• రుసుము: దరఖాస్తుతో పాటు రూ. 10 రుసుమును ఇండియన్ పోస్టల్ ఆర్డర్ (IPO), డిమాండ్ డ్రాఫ్ట్ (DD), బ్యాంకర్స్ చెక్ లేదా నగదు రూపంలో (రసీదు తీసుకోవడం మర్చిపోవద్దు) చెల్లించండి.
• సమర్పణ: దరఖాస్తును సంబంధిత శాఖలోని పౌర సమాచార అధికారి (Public Information Officer - PIO) కి పంపండి. ప్రతి ప్రభుత్వ శాఖలో ఒక PIO ఉంటారు.

• ముఖ్యమైన పాయింట్లు:
• గడువు: దరఖాస్తు అందిన 30 రోజులలోపు సమాచారం అందించాలి. ఒకవేళ సమాచారం మరొక విభాగానికి సంబంధించినదైతే, PIO 5 రోజులలోపు ఆ విభాగానికి దరఖాస్తును బదిలీ చేయాలి.
• తిరస్కరణ: దరఖాస్తును తిరస్కరించినట్లయితే, అందుకు గల కారణాలను పేర్కొనాలి.

అప్పీలు:


• 30 రోజులలోపు సమాచారం అందకపోతే లేదా సమాధానంతో సంతృప్తి చెందకపోతే, మీరు మొదటి అప్పీలేట్ అధికారికి (First Appellate Authority - FAA) అప్పీలు చేసుకోవచ్చు. FAA కూడా 30 రోజులలోపు స్పందించాలి.
• మొదటి అప్పీలేట్ అధికారి తీర్పుతో కూడా సంతృప్తి చెందకపోతే, మీరు రాష్ట్ర సమాచార కమిషన్‌కు రెండవ అప్పీలు చేసుకోవచ్చు.
• రుసుము: గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో నివసించే వారికి రూ. 5/-, పట్టణ ప్రాంతాల్లో నివసించే వారికి రూ. 10/- గా రుసుము నిర్ణయించబడింది. సమాచారం యొక్క ప్రతీ పేజీకి రూ. 2/- వసూలు చేస్తారు.

మినహాయింపులు:సమాచార హక్కు చట్టం, 2005 (Right to Information Act, 2005) పౌరులకు ప్రభుత్వ సమాచారాన్ని పొందే హక్కును కల్పించినప్పటికీ, కొన్ని సందర్భాలలో సమాచారం అందించడానికి మినహాయింపులు ఉన్నాయి. ఇవి చట్టంలోని సెక్షన్ 8 మరియు సెక్షన్ 9 లలో స్పష్టంగా పేర్కొనబడ్డాయి. ఈ మినహాయింపులు దేశ భద్రత, వ్యక్తిగత గోప్యత, ఇతర దేశాలతో సంబంధాలు వంటి సున్నితమైన అంశాలను కాపాడటానికి ఉద్దేశించబడ్డాయి.

సెక్షన్ 8 (1) కింద మినహాయించబడిన సమాచారం:

ఈ సెక్షన్ కింద, ఈ క్రింది సమాచారాన్ని బహిర్గతం చేయవలసిన బాధ్యత ప్రభుత్వానికి ఉండదు:

• భారత సార్వభౌమత్వం మరియు సమగ్రత, దేశ భద్రత, వ్యూహాత్మక, శాస్త్రీయ లేదా ఆర్థిక ప్రయోజనాలను ప్రతికూలంగా ప్రభావితం చేసే సమాచారం: విదేశీ సంబంధాలకు నష్టం కలిగించే లేదా నేరాలకు ప్రేరేపించే సమాచారం ఇందులో ఉంటుంది.
• కోర్టు ధిక్కరణకు దారితీసే సమాచారం: కోర్టులు లేదా ట్రిబ్యునల్స్ స్పష్టంగా ప్రచురణకు నిషేధించిన సమాచారం లేదా దాని వెల్లడి కోర్టు ధిక్కరణకు దారితీసే సమాచారం.
• పార్లమెంట్ లేదా రాష్ట్ర శాసనసభ హక్కులను ఉల్లంఘించే సమాచారం: దీని వెల్లడి పార్లమెంట్ లేదా రాష్ట్ర శాసనసభ యొక్క విశేషాధికారాలను ఉల్లంఘించేదిగా ఉండే సమాచారం.
• వాణిజ్యపరమైన గోప్యత, వ్యాపార రహస్యాలు లేదా మేధో సంపత్తికి సంబంధించిన సమాచారం: దీని వెల్లడి మూడవ పక్షానికి (Third Party) పోటీ నష్టాన్ని కలిగించే అవకాశం ఉంటే, ప్రజా ప్రయోజనాల దృష్ట్యా వెల్లడించడం అవసరం అని సమర్థ అధికారి భావించినప్పుడు తప్ప.
• విశ్వాస సంబంధంలో (fiduciary relationship) అందుబాటులో ఉన్న సమాచారం: ఒక వ్యక్తికి విశ్వాస సంబంధం ద్వారా అందుబాటులో ఉన్న సమాచారం, ప్రజా ప్రయోజనాల దృష్ట్యా దాని వెల్లడి అవసరం అని సమర్థ అధికారి భావించినప్పుడు తప్ప.
• విదేశీ ప్రభుత్వం నుండి విశ్వాసంతో అందిన సమాచారం: ఏదైనా విదేశీ ప్రభుత్వం నుండి రహస్యంగా అందిన సమాచారం.
• వ్యక్తి ప్రాణానికి లేదా భౌతిక భద్రతకు హాని కలిగించే సమాచారం లేదా చట్ట అమలు/భద్రతా ప్రయోజనాల కోసం గోప్యంగా సమాచారం అందించిన లేదా సహాయపడిన వారి గుర్తింపును వెల్లడించే సమాచారం: అలాంటి సమాచారం బహిర్గతం చేయడం వల్ల ప్రాణాలకు ప్రమాదం లేదా భద్రతకు ముప్పు ఉండే అవకాశం ఉన్నప్పుడు.
• దర్యాప్తు ప్రక్రియ, నేరస్థులను పట్టుకోవడం లేదా విచారించడం (prosecution) వంటి ప్రక్రియలకు ఆటంకం కలిగించే సమాచారం: పోలీసు లేదా ఇతర దర్యాప్తు సంస్థల కార్యకలాపాలకు ఆటంకం కలిగించే సమాచారం.
• మంత్రివర్గ సమావేశాల పత్రాలు (Cabinet papers): మంత్రిమండలి, కార్యదర్శులు, ఇతర అధికారుల సమాలోచనలతో సహా క్యాబినెట్ పత్రాలు. అయితే, నిర్ణయం తీసుకున్న తర్వాత, ఆ నిర్ణయాలు, అందుకు గల కారణాలు, ఆ నిర్ణయాలకు ప్రాతిపదిక అయిన సమాచారం బహిర్గతం చేయాలి. కానీ సెక్షన్ 8 కింద మినహాయించబడిన సమాచారాన్ని మాత్రం వెల్లడి చేయరాదు.
• వ్యక్తిగత సమాచారం: ప్రజా కార్యకలాపాలు, ప్రజా ప్రయోజనాలతో సంబంధం లేని వ్యక్తిగత సమాచారం, దీని వెల్లడి వ్యక్తిగత గోప్యతకు ఆటంకం కలిగించేదిగా ఉంటే. అయితే, దీని వెల్లడి పెద్ద ప్రజా ప్రయోజనాలను కల్పిస్తుందని కేంద్ర/రాష్ట్ర పౌర సమాచార అధికారి లేదా అప్పీలేట్ అధికారి భావించినప్పుడు దీనిని వెల్లడించవచ్చు.

సెక్షన్ 8 (2) మరియు 8 (3) యొక్క ప్రాముఖ్యత:

• సెక్షన్ 8 (2): ఒకవేళ పై మినహాయింపుల్లోకి వచ్చే సమాచారం కూడా, "పెద్ద ప్రజా ప్రయోజనం" (larger public interest) కోసం వెల్లడించడం అవసరం అని అధికారి భావిస్తే, దానిని వెల్లడించవచ్చు. అంటే, సమాచారాన్ని గోప్యంగా ఉంచడం వల్ల కలిగే నష్టం కంటే, దానిని వెల్లడించడం వల్ల ప్రజలకు కలిగే ప్రయోజనం ఎక్కువైతే, ఆ సమాచారాన్ని ఇవ్వవచ్చు.
• సెక్షన్ 8 (3): సెక్షన్ 8(1)లోని క్లాజ్‌లు (a), (c) మరియు (i) (భద్రత, పార్లమెంటు హక్కులు, క్యాబినెట్ పత్రాలు) మినహా, దరఖాస్తు చేసిన తేదీకి 20 సంవత్సరాల ముందు జరిగిన ఏదైనా సంఘటన, ఈవెంట్ లేదా విషయానికి సంబంధించిన సమాచారాన్ని అందించాలి. అంటే, 20 సంవత్సరాల పాత సమాచారం సాధారణంగా అందుబాటులో ఉంటుంది.

సెక్షన్ 9 కింద మినహాయింపులు:

ఒక సమాచారం వెల్లడి చేయడం వల్ల రాజ్యానికి చెందినది కాకుండా ఒక వ్యక్తికి చెందిన కాపీరైట్ (Copyright) ఉల్లంఘన జరిగే పక్షంలో, అలాంటి సమాచారం కోసం వచ్చిన అభ్యర్థనను పౌర సమాచార అధికారి తిరస్కరించవచ్చు.

సెక్షన్ 24 కింద మినహాయించబడిన సంస్థలు:

సమాచార హక్కు చట్టంలోని సెక్షన్ 24 ప్రకారం, కొన్ని భద్రతా మరియు నిఘా సంస్థలకు ఈ చట్టం వర్తించదు. అయితే, మానవ హక్కుల ఉల్లంఘన లేదా అవినీతి ఆరోపణలకు సంబంధించిన సమాచారం విషయంలో ఈ సంస్థలు కూడా సమాచారం ఇవ్వవలసి ఉంటుంది, కానీ దీనికి కొన్ని షరతులు ఉంటాయి.

ముఖ్య గమనిక: దరఖాస్తు తిరస్కరించబడినట్లయితే, తిరస్కరణకు గల కారణాలను పౌర సమాచార అధికారి స్పష్టంగా పేర్కొనాలి. దరఖాస్తుదారు ఆ కారణాలతో సంతృప్తి చెందకపోతే, మొదటి అప్పీలేట్ అధికారికి మరియు తరువాత రాష్ట్ర సమాచార కమిషన్‌కు అప్పీలు చేసుకోవచ్చు.